İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ
7.ÜNİTE : HZ. EBU BEKİR DÖNEMİ
7.ÜNİTE : HZ. EBU BEKİR DÖNEMİ
-Müslümanların ilk halifesi : Hz. Ebu Bekir
-Babasının adı Osman (Ebu Kuhafe adıyla da bilinir). Annesinin adı ise Ümmü’l-Hayr Selma Bint Sahr’dır.
-Hz. Ebu Bekir’in cahiliye döneminde adı Abdü’l-Kabe idi. Hz. Peygamber Müslüman olmasından sonra onun adını Abdullah olarak değiştirdi. O, Allah Resulünün cehennemden azat edildiğini müjdelemesi sebebiyle “Atik”, onun peygamberliğini ve getirdiği haberleri tereddütsüz kabul etmesi sebebiyle de “Sıddık” olarak anılmıştır.
-Hayattayken bütün aile fertleri İslam’a girmiş tek sahabi: Hz. Ebu Bekir
-Hz. Ebu Bekir İslami ilk kabul eden birkaç sahabeden biriydi.
-Beni Mustalik (Müreysi) Gazvesinde muhacirlerin sancaktarıydı, Tebük Seferi’nde de Müslümanların en büyük sancağını taşıdı.
HZ. EBU BEKİR’İN HALİFE SEÇİLMESİ
-Sözlükte hilafet; Birinin yerine geçmek, yerini doldurmak, vekalet veya temsil etmek gibi anlamlara gelir.
-Terim olarak hilafet; İslam devletlerinde Hz. Muhammet’ten sonraki devlet başkanlığı makamını ifade eder.
-Sa’d b. Ubade, Hz. Ebu Bekir’e biat etmemiştir.
-Hz. Ebu Bekir’in halifeliğine Ümeyyeliler de itiraz etmişlerdir. Ebu Süfyan b. Harb, Hz. Ebu Bekir’e biat etmenin gerek Haşimiler gerekse Ümeyyeliler adına kınanacak bir davranış olduğunu dile getirmiş ardından da Hz. Ali’yi halifeliğini ilan etmeye çağırmıştır. Ancak Hz. Ali reddetmiş ve fitne çıkarmakla suçlamıştır. Ayrıca kendilerinin bu göreve Hz. Ebu Bekir’i layık gördüklerini beyan etmiştir.
HZ. EBU BEKİR’İN İLK İCRASI; ÜSAME ORDUSUNUN SEFERE GÖNDERİLMESİ
-Hz. Peygamber 4000 kişilik bu orduyu, Mute seferinde şehit düşen Müslümanların kanını yerde bırakmamak için hazırlamıştır. Komutanlığını Üsame b. Zeyd’e vermiştir ancak hastalandığı için gönderememiştir. Bu durumda Hz. Ebu Bekir orduyu Hz. Peygamber’in belirlediği hedefe göndermek için harekete geçmiştir.
-Bu seferde Hz. Üsame misyonu itibariyle Müslümanların gücünü ortaya koymuş ve bölgede bazı asi kabileleri itaat altına almıştır.
RİDDE OLAYLARI
RİDDE OLAYLARI VE SEBEPLERİ
-Dinden çıkma ve isyan hareketleridir.
-Sözlükte ridde; Bir şeyden dönmek, vazgeçmek, yüz çevirmek, gidilen yoldan geri dönmek anlamlarındadır.
-Terim olarak ridde; İman ettikten sonra İslam dininden dönmek anlamındadır.
-Müdlic kabilesinden; Esved el-Ansi, Beni Hanife’den; Müseylime, Beni Esed’den Tuleyha b. Huveylid gibileri peygamberlik iddiasıyla isyan başlatmışlardır. Buna MÜTENEBBİ denir.
-Arap yarımadasında bütün olarak dinlerinde sebat edenler sadece Medine, Mekke ve Taif halkıdır.
-Ridde olaylarında Medine yönetimine isyan edenlerin bir kısmı sahte peygamberlerin (münebbi) etrafından toplanıp tamamen Müslümanlık dairesi dışına çıkarlarken (irtidat), bazıları ise İslam üzere kalacaklarını ancak zekat vermeyeceklerini söylemişlerdir.
-DİNİ SEBEPLER: Hz. Peygamber zamanında Müslüman olduklarını söyleyen ama kalpten iman etmeyen çıkarlar uğruna Müslüman olan topluluğun, Hz. Peygamber öldükten sonra eski dinlerine dönmeleri ve peygamber olduğunu iddia edenlere inanmaları
-SİYASİ SEBEPLER: Peygamberlik iddiasında bulunanların aslında birer kabile reisi olmaları.
-EKONOMİK SEBEP: Zekat vermek istememeleri.
Arapların kabileleri niçin irtidat etmişlerdir ?
-Kalplerinin yeni dine ısınmaması ve eski bağımsız konumlarına dönmek istemeleri.
RİDDE OLAYLARININ BASTIRILMASI
-Bu bastırma faaliyetlerinde başta;
*Halid b. Velid
*İkrime b. Ebu Cehil
*Halid b. Sa’id b. el-As
*Amr b. As
*Huzeyfe b. Mihsan
*Arfece b. Herseme
*Şurahbil b. Hasene gibi komutanlar yer almıştır.
-Akraba savaşı adı verilen bu çarpışmalar, Müslümanların Bedir’den sonra o güne kadar yaptıkları muharebelerin en şiddetlisi kabul edilir.
-Bu savaşta şehit olanların sayısı 2200 kişi olup bunların 700’ü kuran hafızı idi.
Ridde ve İrtidat Olaylarında Bulunanlar;
-Tuleyha; Şiddetli çarpışmalar sonucunda mağlup olmuş ve Gatafan, Esed kabilesine sığınarak yeniden İslamı kabul etmiştir.
-Secah ve Beni Temim
-Müseylime
-Bekir b. Vail
-Umman ve Mehre’de ki arap kabileleri
-Esved el-Ansi : İslam tarihinde riddeyi ilk başlatan şahıs kabul edilir.
-Eş’as b. Kays el-Kindi
HZ. EBU BEKİR DÖNEMİ FETİHLERİ
-Onun dönemindeki askeri harekat, Irak (Sasaniler’in) ve Suriye (Bizans’ın) olmak üzere 2 bölgeyi hedef alıyordu. Bu da Müslümanların, dönemin iki büyük gücü olan Bizans ve Sasaniler’le aynı anda karşı karşıya gelmesi demekti.
A)IRAK FETİHLERİ
-İlk hedef ; Hire
-Hire bölgesinde Farslar ve Araplar birbirlerine karşılıklı saldırılar düzenliyorlardı. Bunlardan Arap asıllı Müsenna b. Harise eş-Şeybani, Hz. Ebu Bekir’den kendisinin Sasanilerle savaşmak üzere görevlendirilmesini istedi. Halife isteğini kabul etti ve Müsenna Müslüman kimliğiyle Farslılara karşı önemli bir mücadele verdi.
-Hire haklı cizye karşılığında barış anlaşması yapmak istediler. Bunun üzerine anlaşma yapıldı. Hz. Ebu Bekir’in Hire halkına tanıdığı haklar, çevre bölgelerdeki kabileleri de harekete geçirdi ve Müslüman idaresine aynı şartlar da girmek istediler.
Ele Geçirilen Yerler;
-Übülle (liman şehri)
-Hübeyre şehri
-Hire
-Barusma (Banıkya)
-Enbar şehri
-Aynüttemr
Sebebi : Müslümanların, Araplarla Faslılar arasındaki tampon bölgeyi ele geçirmek istemeleridir.
B)SURİYE FETİHLERİ
*Ebu Ubeyde b. Cerrah; Cabiye’ye
*Yezid b. Ebu Süfyan; Belka’ya
*Şurahbil b. Hasene; Ürdün’e
*Amr b. As; Arebe’ye ordusunu yerleştirdi.
-Suriye topraklarında Müslümanlarla Bizanslıların karşı karşıya geldikleri ilk büyük savaş ECNADEYN MUHAREBESİDİR; Müslümanların galip gelmiştir. Bu üstünlük Müslümanlara Suriye kapılarını açmıştır.
HZ. EBU BEKİR’İN VEFATI
-Ecnadeyn savaşının meydana geldiği günlerde Hz. Ebu Bekir hastalanmıştı. Ecnadeyn savaşının sonucunu öğrendikten kısa bir süre sonra 63 yaşında vefat etti.
-Vefatından önce, yerine seçilmek üzere Hz. Ömer’i belirledi. Bu konuda ki isteğini AHİTNAME unvanıyla bir vasiyet metninde belirtti.
***İstişare = İslam tarihinde bunun siyasi anlamda sistemleşmiş şekline “şura” denilir.
***Medine de;
-Davalara bakma görevi; Hz. Ömer
-Beytülmal Emini (Hazine Görevlisi); Ebu Ubeyde b. Cerrah
-Devlet Katipliği; Zeyd b. Sabit, Hz. Ali, Hz. Osman
8.ÜNİTE : HZ. ÖMER DÖNEMİ
-Onun döneminde Sasani İmparatorluğu tarihe karışmış, Bizans İmparatorluğu ise Suriye, Mısır ve Anadolunun doğusunu Müslümanlara bırakmak zorunda kalmıştır.
-Hz. Ömer’in 26 yaşında iken Müslüman olduğu kaydedilir.
-Resulullah’ın önemli karar alacağı zaman görüşlerine başvurduğu kimselerin başında Hz. Ömer gelirdi. Onun ileri sürdüğü bazı görüşleri destekler mahiyette ayetler geldiği kabul edilmektedir. Bu ayetler MUVAFAKAT-I ÖMER diye adlandırılmıştır.
-Hz. Ebu Bekir kısa halifelik (2 yıl) döneminde de en büyük yardımcısı Hz. Ömer oldu. Ona kadılık ve müşavirlik yaptı.
-İlk evliliği Zeynep bint maz’un el-cumahiyye; Abdullah ve Hafsa çocuklarıdır.
-Cahiliye devrinde evlendiği Müleyke bint Amr ve Kureybe bint Ebi Ümeyye’yi İslamiyeti kabul etmedikleri için müşrik kadınlarla evlenmeyi yasaklayan ayet doğrultusunda boşadı.
-Son evliliği Hz. Ali ve Hz. Fatıma’nın kızları Ümmü Külsum
-En meşhur lakabı FARUK’TUR. Hak ve batılı birbirinden ayıran anlamındadır.
HZ. ÖMER’İN HALİFE SEÇİLMESİ
-Emirü’l-mü’minin tabiri ilk kez kimin için kullanılmıştır; Hz. Ömer
-Hz. Ömer döneminde halk Bey’atür Rıdvan[j1] ’ın gerçekleştiği ağacı kutsal saymaya başlamışlar, Hz. Ömer de bu ağacı derhal kestirmiştir.
-Hz. Ömer ölüm döşeğinde iken kendisine yerine birini bırakması teklif edilince ilk Müslümanlardan ABDURRAHMAN B. AVF, HZ. OSMAN, HZ. ALİ TALHA BİN UBEYDULLAH, ZÜBEYR B. AVVAM ve SA’D B. EBU VAKKAS’tan oluşan altı kişilik şuranın toplanarak üç gün içerisinde aralarından birini halife seçmelerini istedi. (Oğlu Abdullah’ı da halife seçilmemek kaydıyla şuraya dahil etti).
* Namazı kıldırmak üzere; SUHEYB B. SİNAN
*Şura üyelerini toplamak üzere; MİKDAD B. ESVED
-Seçim gerçekleşinceye kadar heyetin rahatsız edilmemesini sağlamak üzere de; EBU TALHA EL-ENSARİ’yi görevlendirdi.
YÖNETİMDE TAKİP ETTİÐİ YÖNTEM
-Kufe’ye OSMAN B. FERKAD
-Dımaşk’a MA’AN B. YEZİD
-Basra’ya HACCAC B. ILAT görevlendirilmiştir.
-İran üzerine gönderilen ilk ordu komutanı; EBU UBEYD ES-SAKAFİ
İkincisi ise; SAB B. EBU VAKKAS [2]
FETİHLER
A)IRAK CEPHESİ
-Ebu Ubeyd es-Sakafi komutasında bin kişilik bir birlik cepheye gönderildi. Ebu Ubeyd önce bazı başarılar gösterdi ise de KÖPRÜ SAVAŞI [3] diye bilinen savaşta Fırat nehrinin doğusuna geçip fillerle takviye edilmiş bir İran ordusu karşısına çıkınca ağır bir yenilgiye uğradı ve şehid oldu.
-Bu yenilginin izleri ancak 2 yıl sonra Sad b. Ebu Vakkas komutasındaki İslam ordusunun, Rüstem komutasındaki İran ordusunu yendiği KASİDİYE SAVAŞI ile silinebildi.
KASİDİYE SAVAŞININ SONUÇLARI;
-Müslümanlar çok miktarda ganimet elde ettiler; Bunların en kıymetlisi DİREFŞ-İ KAVİYANİ adındaki kutsal iran sancağıydı.
-Kuzey Irak ve İran’ın kapıları Müslümanlara açıldı.
-Kisra 3. Yezdicerd, saraylarını İslam ordusuna terk ederek doğuya kaçtı.
-Sad B. Ebu Vakkas Kasidiye savaşından sonra başşehir Medain’i hedef almış ve orayı da ele geçirmiştir.
ELE GEÇİRİLEN YERLER;
*Kisra 3. Yezdicerd’in sarayları
*Başşehir Medaini
*Celula
*Hulvan
*Ahvaz
*Ramehürmüz
*Türker
*Hüzistan, Musul, Erdebil
*Nihavend
NİHAVEND ZAFERİ
-Komutan Numan B. Mukarrin şehit düşünce yerine Huzeyfe b. Yeman geliyor.
-Müslümanlar kazanmıştır.
-Irak fethi büyük ölçü de tamamlanmıştır.
NİHAVEND SAVAŞININ SONUÇLARI;
-Sasani ordusu tamamen dağıldı.
-Nihavend şehri ele geçirildi.
-Dinever, Hemedan, İsfahan gibi bölge de bulunan sasaniler’e ait bir çok şehrin fethine ve en nihayet sasani imparatorluğunun yakılışına zemin hazırladı. Bu nedenle nihavend zaferine FETHU’L-FÜTUH (fatihler fethi) adı verildi.
SAVAŞIN ÖNEMİ;
-Sasaniler burada uğradıkları ağır yenilginin ardından bir daha toparlanamadılar.
B)SURİYE CEPHESİ
-Fihl Savaşı’nda da Müslümanlar, Bizans kuvvetlerine büyük bir zaiyat verdirdiler.
-Dımaşk’ı fethettiler, Ba’lebek, Humus, Hama şehirlerini de ele geçirdiler.
-Meydan Savaşı’nda Bizans ordusu çok ağır bir yenilgiye uğradı ve bölgedeki bütün şehirler Müslümanların eline geçti.
-Yermük Savaşı’ndan sonra Suriye Bizans’ın elinden çıktı.
-Şeyzer, Kınnesrin, Halep, Antakya, Urfa, Rakka ve Nusaybin kısa aralıklarla Müslümanlara teslim oldu.
-Suriye ve el-Cezire’nin fethinden sonra İslam devletinin sınırları Toroslar’a dayandı.
-Filistin’in fethine devam edildi ve Kudüs kuşatıldı.
-Daha sonra Filistin sahil şehirleri başta olmak üzere diğer yerleşim yerleri fethedildi. Hz. Ömer sahillere yakınlığı dolayısıyla tehlike oluşturan Kıbrıs’ın fethine deniz seferinin zorluğunu düşünerek izin vermedi.
C)MISIR VE KUZEY AFRİKA CEPHESİ
-Hz. Ömer, Suriye ve Filistin’de mağlup olan bazı Bizanslı komutan ve askerlerin Mısır’a kaçtığını ve Mısır’ın fethinin gerekli olduğunu söyleyen Amr b. As’ın görüşünü benimseyerek Mısır’ın fethine izin verdi.
-Amr b. As Ferama’yı ele geçirdi.
-Ardından Aynuşems’te güçlü bir Bizans ordusunu yendi.
-Bilbis’in fethinin arkasından Babilon üzerine yürüyüp 7 aylık bir kuşatmayla burayı aldı.
-Daha sonra da liman şehri olan İskenderiye’yi fethetti.
-Bu başarılarından dolayı Amr b. As’a Mısır Fatihi unvanı verildi. Hz. Ömer tarafından Mısır’a vali tayin edildi.
FETİHLERDEN SONRA YAPILANLAR
-Fethedilen yerlerdeki insanlareğer sözlerine sadık kaldıkları sürece esir ve köle muamelesine tabi tutulmayacaklardır.
-İslamı kabul ettiklerinde Müslümanlarla aynı haklara sahip olacaklarına, eski dinlerinde kalmak istediklerinde cizye ödemek şartıyla zimmi statüsüne girerek can ve mal güvenliğine kavuşacaklarına, kendilerine din ve vicdan hürriyeti tanınıp mabedlerine dokunulmayacağına ve ibadetlerine karışılmayacağına dair kendileriyle antlaşmalar yapılmıştır.
-Fedek toprakları yarısının karşılığını Fedekliler ödedikten sonra onları da diğerleriyle birlikte Suriye tarafına gönderdi.
-Aynı tarihte Necranlı hrıstiyanları da Küfe taraflarındaki Necraniye’ye gönderdi. Mallarını satın alarak zarara uğramalarını önledi. Ayrıca gittikleri yerlerde kendilerine geniş toprak verilmesini, bu topraklardan bir süre vergi alınmamasını, daha sonra Hz. Peygamber ile yaptıkları anlaşmaya uygun biçimde cizye almaya devam edilmesini valilerinden istedi.
HZ. ÖMER DÖNEMİNDE VİLAYETLERİN İDARESİ
-Komutanlarına “emirü’l-ceyş veya emirü’l-cünd” adı verilmiştir.
-Vilayetlerin idaresini yürüten valilere de çok defa “emir” ve bazen “amil” denilirdi.
1)VALİ VE DİÐER GÖREVLİLER
VALİLERİN GÖREVLERİ
1)Namazlar da imamlık yapar ve mescitler de halka İslam esaslarını öğretir.
2)Şehirde emniyet ve asayişi sağlar.
3)Adli işleri yürütür ve suçluları cezalandırır.
4)Savaş sırasında orduyu düzenler ve savaşı idare eder.
5)Fetihlerden sonra ele geçen yerlerin halkı ile anlaşmalar yapar.
6)Vergileri toplar.
7)Devlet görevlilerinin maaşlarını dağıtır.
8)Ganimetleri taksim eder ve beytülmal hissesini Medine’ye gönderir.
9)Esirlerin durumunu karara bağlar.
10)Müslümanları yeni yerleşim merkezlerine ve eski şehirlere yerleştirir.
VALİNİN YANINDA BULUNANLAR
-Katip, divan katibi, haraç amili, sahibü’ş-şurta, beytülmal amili, ordu komutanı
HZ. ÖMER DÖNEMİNDEKİ BÜYÜK VİLAYETLER
-Hicaz, Yemen, Bahreyn, Şam (Suriye), Irak, Fas, Mısır
**Hz. Ömer divan teşkilatını kurmuştur.
2)ADALET VE KAZA
-Kazai işleri kadılar, mali işleri haraç[j4] amilleri yürütüyordu.
-Vilayetlere ilk kadı tayini; Hz. Ömer döneminde kendisi yapmıştır.
-Hz. Ömer;
*Ebü’d-Derda’yı Medine
*Şüreyh b. Haris ek-Kindi’yi Kufe
*Ebu Musa el-Eş’ari’yi Basra
*Osman b. Kays’ı Mısır kadılığına tayin etmiştir.
MALİ YAPI
1)DEVLETİN GELİRLERİ
-Gayrimüslim tebaanın erkeklerinden cizye adıyla baş vergisi alınırdı.[j5]
-Irak bölgesinde;
*Fakirlere (çiftçi ve diğerleri); 12
*Orta hallilere (tüccar); 24
*Zenginlere; 48 dirhem cizye konulmuştur.
-Şam haklı için;
*Kişi başına altın para olarak; 4 dinar
Gümüş para olarak; 40 dirhem
-Mısır halkı için;
*Her mükellef başına; 4 dinar
-Cizye para olduğu gibi zirai ve ticari ürünler de olabiliyordu.
-Gayrimüslimlerden savaş yoluyla alınan her türlü mal ve esirlere GANİMET denir. Bu ganimetin beşte biri HUMUS adıyla hazineye alınır. Bu konuyla ilgili ayetler Bedir savaşından sonra nazil olmuştur.
-Bir yere ticaret için gelen tacirden Hz. Ömer vergi aldı. Komşu devletler bunu zaten uyguluyorlardı. Müslüman’dan 40’ta 1, zımmi (anlaşmalı gayrimüslim vatandaş)’den 20’de 1, harbiden (anlaşması bulunmayan başka ülkenin gayrimüslim vatandaşı) 10’da 1 vergi alınırdı.
-Müslüman çiftçiler, arazilerden elde ettikleri ürünlerden emekleri dikkate alınarak 10’da 1 ya da 20’de 1 bir oranında vergi öderlerdi.
2)DEVLETİN GİDERLERİ
-Hz. Ömer beytülmal gelirlerinden olan zekatı Tevbe süresinin 66’ncı ayetinde belirtildiği gibi, humusu da enfal süresinin 41’inci ayetinde belirtildiği gibi Müslümanlara dağıtır.
3)DİVAN TEŞKİLATI
-Hz. Ömer, fey gelirlerini beytülmalde toplayarak senede bir defa ATİYYE adı altında dağıtmayı uygun buldu. Atiyye miktarları insanların İslama girişteki kıdemi ve İslama yaptıkları hizmet, Hz. Peygamber’e olan yakınlık ile Hz. Peygamber ile birlikte savaşa katılma gibi özelliklere sahip olma esas alınarak farklı farklı belirlendi. Aylık erzak ise eşit miktarda (iki cerib yiyecek) tespit edildi.
-Devletten devamlı atiyye almanın şartı hicret ve cihattır.
-Hz. Ömer cihada katılmayanlara fey gelirlerinden atiyye vermemiştir.
-En fazla atiyye alanlar 12 bin dirhemle HZ. ABBAS ve Hz. PEYGAMBER’İN HANIMLARI olmuştur.
MEDENİYET VE KÜLTÜR
1)BAYINDIRLIK HİZMETLERİ
-Dımaşk şehrinin ortasında bulunan YUHANNA KİLİSESİNİN yarısı hristiyanlara bırakılmış, diğer yarısı da camiye çevrilmiştir.
-Barış yoluyla ele geçen şehirler de eski mabetlere dokunulmamıştır.
-Bayındırlık hizmetleri arasında ziraata elverişli toprakların sulanması için kanal sistemleri kurulmuştur. Bunlar; EBU MUSA NEHRİ ve MA’KIL KANALI, SA’D KANALI
-Amr b. As Nil nehrini Kızıldeniz’e birleştiren bir kanal yaptı. Adı EMİRÜ’L-MÜ’NİNİN NEHRİ’dir. Bu kanal sayesinde Medine’ye erzak göndermek mümkün oldu.
2)ŞEHİRLERİN KURULUŞU
-UTBE B. GAZVAN VALİ KONAÐI (DARU’L-İMARE) inşa etmiştir.
-AMR B. AS, babilon yakınında Fustat adıyla bir ordugah şehir kurarak Arabistan’dan göç eden Müslümanları buraya yerleştirmiştir.
3)EÐİTİM VE ÖÐRETİM
-Hz. Ömer tarafından Kufe’de görevlendirilen ABDULLAH B. MES’UD küfe ekolünün temellerini atmış, özellikle Irak’ta EHL-İ RE’Y (akla ve yoruma önem veren akım) hareketinin doğmasında etkili olmuştur.
HZ. ÖMER’İN BAZI İCTİHADLARI
1)Irak topraklarına farklı bir statü getirip onları ganimet olarak gazilere dağıtmamıştır.
2)Kıtlık yılında hırsızlara had cezası uygulamamıştır.
3)Sarhoşluk suçunun sünnette belirlenen cezasını artırmıştır.
4)Aynı anda söylenen 3 talakı ayrı zamanda söylenmiş talak gibi saymıştır.
5)Teravih namazının camide toplu olarak kılınmasını başlatmıştır.
6)Müellefe-i Kulubun zekat hissesini İslamın artık güçlendiğini ifade ederek vermemiştir.
7)Ehl-i Kitap kadınlarla evlenmeyi tasvip etmemiştir.
HİCRİ TAKVİMİN KABULÜ
-Ticari hayatın canlanması sonucunda kullanımı çoğalan senetler de tarih tesbiti ihtiyacı gerektiği için Hicri Takvim yürürlüğe girmiştir.
-Muharrem ayı Hicri Takvimin ilk ayı olarak kabul edilmiştir.